Ik sprak eens een meester van groep 6. Het schooljaar was toen net weer begonnen, dus ik vroeg bijna met een beetje medelijden of hij niet alweer toe was aan vakantie. Hij keek me een beetje vreemd aan, en ik zei dat het niet anders kon of hij had het ontzettend druk. Allemaal nieuwe leerlingen, nadenken over de indeling van het klaslokaal, en het voorbereiden van nieuwe lessen: best een chaotische periode. Hij lachte en gaf me gelijk, maar vertelde dat hij juist van deze chaos-periode geniet. En dat had de volgende reden:

Weleens gehoord van de vier fasen van groepsvorming? Bruce Tuckman zette ze ooit op papier: forming, storming, norming en performing. Hij ging er vanuit dat elke groep zich ontwikkelt volgens een min of meer gelijke lijn. En of die groep nou een groep leerlingen uit groep 6 is, een team collega’s of het groepje buren wat de jaarlijkse barbecue organiseert maakt niet zoveel uit. Laten we voor nu maar even uitgaan van een schoolklas vol leerlingen.

Fase 1: Forming

Forming is de eerste fase uit Tuckmans theorie. Die fase begint direct nadat de groep is samengesteld. Iedereen is dan vaak nog helemaal enthousiast. Er hangt een gezonde spanning, en een sfeer van nieuwsgierigheid: wat zal het komende schooljaar brengen? Het leuke aan deze fase is dat ze in no-time een aantal belangrijke eigenschappen per persoon aan het licht brengt: je hebt de haantjes-de-voorste, de creatievelingen, de leerlingen die liever eerst de kat uit de boom kijken, enzovoort. Wat je als juf of meester in deze fase moet doen? Nou, niet teveel. Laat het even op zijn beloop en kijk aan wat er gebeurt. Op dit moment maakt de klas namelijk ook een vertrouwensbasis met elkaar.

Fase 2: Storming

Na deze fase komt de storming. Enthousiasme maakt plaats voor realiteit en een vaak toenemend gevoel van ontevredenheid. Het leek allemaal wel leuk, maar in de praktijk verloopt het toch iets minder vlot. Het voelde bijvoorbeeld als een goed idee om gewoon aan de slag te gaan met de handvaardigheidsopdracht, maar nu blijkt dat Daan veel minder secuur werkt dan Pieter, en Niels doet eigenlijk bijna niets. Het gevolg? De motivatie van de hele groep keldert snel. Zeker bij kinderen verloopt deze fase vaak met hoog oplopende emoties. Als leerkracht is het dus belangrijk dat je de signalen oppakt, en deze frustraties in goede banen uit. Pas er wel voor op dat je het proces niet voor je leerlingen doorloopt, maar laat ze zelf tot de conclusie komen dat er iets moet veranderen.

Fase 3: Norming

Wanneer je leerlingen tot die conclusie komen, bereiken ze de fase van norming. Leerlingen besluiten dat er iets moet gaan veranderen, wil het plan nog een succes worden. Op mijn eigen basisschool woedde er elk jaar een strijd rondom de voetbalkooi. Elke pauze weer werd er ruzie gemaakt omdat de een vond dat hij of zij meer recht had op de kooi dan de ander. Pas toen we met elkaar besloten dat het zo niet zou gaan werken en we met plannen en ideeën kwamen hoe we dit gingen oplossen, kwam er iets terug van het vertrouwen uit de forming-fase. En toen we eenmaal een plan hadden opgesteld, kon het opnieuw opbouwen van een vertrouwensband beginnen.

Fase 4: Performing

En dan kan het echte werk gaan beginnen! Je klas, of groepjes in je klas, zijn nu beland in de fase van performing. Hoewel de groepjes ongetwijfeld al in meerdere of mindere mate functioneerden, presteren ze nu op topniveau: met nieuwe moed, nieuwe energie en nieuw vertrouwen in elkaar. Als leerkracht is dit een mooi moment om terug te blikken op het hieraan voorafgaande proces: wat zouden ze de volgende keer anders willen doen, en wat ging er juist wel goed?

Even terug naar die meester hè. Hij vertelde me dit in een notendop, en hij stond er helemaal bij te stralen. Vol enthousiasme vertelde hij hoe hij al die jonge leerlingen in deze paar eerste schoolweken een stukje verder zag groeien, en hoe hij daar aan bij kan dragen. En het mooiste van alles? Hij leert ook weer van hen. Want ook het lerarenteam maakt deze veranderingen door. Dus van wat voor team of groep je ook deel uitmaakt, groeien kan altijd.